NHÌN LẠI GIẢI THƯỞNG SÁCH VIỆT NAM LẦN THỨ VI-2010: ĐĂNG QUANG XỨNG ĐÁNG

Qua 6 lần tổ chức, Giải thưởng sách Việt Nam (GTSVN) đã được ghi nhận là một trong những giải thưởng hiếm hoi trong lĩnh vực văn hóa tạo được uy tín đến mức dư luận phải ngóng chờ kết quả. Năm nay cũng là năm cuối cùng thực hiện Đề án GTSVN giai đoạn 2005-2010, bên cạnh những bước tiến vượt bậc, GTSVN cũng tồn tại những hạn chế cần có sự chung tay giải quyết của nhiều ban ngành.

Khách quan trong tuyển chọn

Vẫn theo thông lệ, GTSVN 2010 do Hội xuất bản Việt Nam tổ chức được chia thành hai hạng mục chính: Sách hay và Sách đẹp, ngoài ra còn có giải dành cho Bìa đẹp. Năm nay, 33 nhà xuất bản (chiếm 65% tổng số các nhà xuất bản) có đủ điều kiện tham gia dự với 275 cuốn xuất bản trong năm 2009. Để xét giải một cách công bằng, chọn trúng các sách hay và đẹp, 42 ủy viên xét giải gồm những chuyên gia, những nhà quản lý có uy tín như: GS-VS Phạm Minh Hạc, GS-VS Nguyễn Duy Quý, GS Phạm Tất Dong, GS Phạm Đức Dương, GS Tô Ngọc Thanh, GS Chu Hảo, nhà văn Vũ Tú Nam, họa sĩ Trần Khánh Chương… được chia làm 7 tiểu ban trong đó có: 1 tiểu ban (TB) Sách đẹp và 6 TB sách hay (Lý luận-Chính trị, Văn hóa-nghệ thuật, Giáo dục-Đào tạo, Khoa học xã hội và nhân văn, Khoa học cộng nghệ, Thiếu nhi) đã làm việc ròng rã nhiều tháng trời.

Trải qua các vòng sơ khảo và chung khảo, Hội đồng GTSVN đã họp phiên toàn thể để bỏ phiếu kín bầu chọn sách đoạt giải. Kết quả là: 37 sách hay (7 giải Vàng, 8 giải Bạc, 15 giải Đồng, 7 giải Khuyến khích); 40 giải sách đẹp (4 giải Vàng, 8 giải Bạc, 13 giải Đồng, 12 giải Khuyến khích và 3 giải Bìa đẹp).

Ở hạng mục Sách hay, so với năm 2009 số giải Vàng tăng thêm. Nhìn chung, những cuốn sách đoạt giải đều là những tác phẩm có giá trị lý luận, khoa học và thực tiễn cao, là những công trình nghiên cứu, sưu tầm biên soạn công phu, có nhiều nét mới trong sáng tạo. Đơn cử, Bộ bản đồ Địa lý-Lịch sử trung học cơ sở (Nhiều tác giả, NXB Giáo dục) đã hệ thống hóa địa lý và lịch sử bằng sơ đồ tạo được hứng thú học tập cho học sinh ở hai môn học vốn bị cho là khô khan. Giải Sách hay cũng chú trọng tôn vinh các đóng góp thầm lặng của các tác giả ít được dư luận chú ý như trao giải Vàng cho Tuyển tập truyện ngắn hay Việt Nam dành cho thiếu nhi (Trần Hoài Dương tuyển chọn, NXB Trẻ).

Ở hạng mục Sách đẹp, các cuốn sách đều có chất lượng tốt về nghệ thuật trình bày, kỹ thuật in ấn và đa dạng về kích thước. Về trình bày ruột sách đã có thêm những họa tiết trang trí vào các số trang, hàng tít đầu trang hoặc khoảng trống ở đầu hoặc cuối chương làm cho trang chữ sinh động, hấp dẫn hơn.

Năm nay, hai cuốn sách Chùa Việt Nam (NXB Thế giới) và Bộ bản đồ Địa lý-Lịch sử trung học cơ sở (NXB Giáo dục) giành “cú đúp” giải Vàng ở cả hai hạng mục bởi vừa có tính sáng tạo trong ý tưởng vừa có học thuật và ứng dụng cao, đồng thời có tư liệu hình ảnh được trình bày nghệ thuật. Giải “đúp” của hai cuốn sách trên cho thấy sự tiến bộ của ngành xuất bản Việt Nam trong năm qua đã tiệm cận tới quan niệm sách hay phải đồng thời là sách đẹp.

“Hành trình” mới gian khó

Mới đây, Hội xuất bản Việt Nam đã xây dựng Đề án GTSVN giai đoạn 2011-1015 trình Chính phủ phê duyệt. Đến nay, Chính phủ đã có Quyết định phân bổ dự toán thu chi ngân sách nhà nước năm 2011 cho Hội xuất bản thực hiện GTSVN năm 2011. Như vậy, những người yêu sách có thể yên tâm bởi GTSVN vẫn tiếp tục duy trì chí ít đến năm 2015.

Dĩ nhiên, bước vào một giai đoạn mới, GTSVN cần đổi mới để tăng thêm chất lượng giải thưởng nhằm tôn vinh và cổ vũ những người làm sách; đồng thời cũng đưa thương hiệu GTSVN ngày một thêm uy tín. Theo ông Nguyễn Kiểm (Cục trưởng Cục Xuất bản kiêm Chủ tịch Hội Xuất bản Việt Nam), dự kiến ở GTSVN lần tới sẽ có giải dành cho các sách nước ngoài dịch sang tiếng Việt và sách Việt Nam dịch ra các ngoại ngữ nhằm ghi nhận các đóng góp âm thầm của các dịch giả. Ngoài ra, GTSVN còn sẽ có giải thưởng cho Biên tập viên bởi họ chính là những “bà đỡ” cho ra đời những cuốn sách có giá trị…

Song để thực hiện các dự định trên cần phải có tiền để trao thưởng cho các hạng mục mới. Cái khó nằm ở chỗ hiện tại giá trị giải thưởng còn quá khiêm tốn với giải cao nhất là 15 triệu đồng. Năm ngoái, khi bộ Tổng tập nghìn năm văn hiến Thăng Long (NXB Văn hóa-Thông tin) đoạt giải Đặc biệt thì số tiền thưởng 15 triệu đồng chia cho 1200 tác giả và cộng tác viên thì quá ít ỏi nhưng thật may Chính phủ đã chi thêm 1,5 tỷ đồng thưởng thêm cho tập thể tác giả. Những người tâm huyết với GTSVN thừa hiểu rất khó có lần thứ hai “biệt đãi”, nên tinh thần chung vẫn phải “tự thân vận động”. Theo ông Nguyễn Kiểm, nếu muốn mở rộng quy mô giải thưởng không thể trích từ nguồn kinh phí được cấp ít ỏi. Ông Kiểm thậm chí còn công khai cho biết quỹ của Hội xuất bản Việt Nam chỉ còn... 5 triệu đồng và hiện tại Hội đang phải mở chiến dịch... đi “xin tiền”. Chủ trương xã hội hóa GTSVN được xem là giải pháp khả dĩ nhất để giải quyết bài toán “đầu tiên”. Xã hội hóa giải thưởng theo ông Kiểm cũng không đơn giản vì “thi người đẹp chân dài thì còn dễ kêu tài trợ, chứ thi “hoa hậu sách”, mấy ai người ta mặn mà!”.

Với những vướng mắc mới nêu trên, có thể thấy “hành trình” GTSVN giai đọan 2011-2015 được dự báo sẽ đầy gian khó. Sẽ thật đáng tiếc nếu một giải thưởng giàu tính nhân văn và có tiếng là nghiêm túc lại rơi vào tình cảnh “giậm chân tại chỗ”. Trách nhiệm nâng tầm GTSVN hiện tại đã quá sức với Hội xuất bản Việt Nam-những người chỉ thuần túy thẩm định giá trị sách hay, sách đẹp. Hy vọng những “Mạnh Thường Quân” và các ban ngành khác cần vào cuộc “tiếp sức” cho GTSVN lớn mạnh.

BOX:

Giải Vàng Sách hay: Bộ bản đồ Địa lý-Lịch sử trung học cơ sở, Chùa việt Nam, Bí mật đằng sau nhục thân của thiền sư (Nguyễn Lân Cường, NXB Thế giới), Tuyển tập truyện ngắn hay Việt Nam dành cho thiếu nhi, HIV/AIDS-tổng hợp, cập nhật và hiện tại (GS-VS-BS Phạm Song, NXB Y học), Địa chất và tài nguyên Việt Nam (Nhiều tác giả, NXB Khoa học tự nhiên và công nghệ), Nhà văn của em (5 tập, Nhiều tác giả, NXB Kim Đồng).

Giải Vàng Sách đẹp: Bộ bản đồ Địa lý-Lịch sử trung học cơ sở, Chùa Việt Nam, Tranh tượng khỏa thân (Nhiều tác giả, NXB Văn hóa-Thông tin), Chuyện ngày xưa-100 cổ tích (Tô Hoài, NXB Kim Đồng)

Giải Bìa đẹp: Những bài học tốt (10 tập, NXB Kim Đồng, họa sĩ bìa: Trần Minh Tâm), Mi tiên vấn đáp (NXB Phương Đông, họa sĩ bìa: Mai Quế Vũ), Bước chân hoàn vũ (NXB Công an nhân dân, họa sĩ bìa: Harry Nguyễn-Nghĩa RT)

HÀM ĐAN