"NHẬT KÝ TRONG TÙ" CÓ THÊM MỘT BẢN DỊCH TIẾNG SÉC

Từ những năm 1960 trở đi, tập thơ “Nhật ký trong tù” của Chủ tịch Hồ Chí Minh đã được dịch ra các ngôn ngữ lớn như tiếng Anh, Pháp, Nga, Tây Ban Nha... Tiếng vang của “Nhật ký trong tù” còn lan tới các cộng đồng ngôn ngữ nhỏ hơn, trong đó có Tiệp Khắc (cũ) với hai bản dịch in thành sách: Bản đầu tiên lấy tên là “Đo nước” (NXB Miền Trung Tiệp Khắc, 1973) và "Nhật ký trong tù" (NXB ODEON, 1985). Tuy nhiên, trong một lần gặp gỡ dịch giả Dương Tất Từ, ông cho chúng tôi hay, “Nhật ký trong tù” được dịch sang tiếng Séc lần đầu tiên do chính ông dịch với sự cộng tác của cố nhà thơ Jan Noha.

Năm 1960, khi dịch giả Dương Tất Từ đang theo học đại học ngữ văn tại thủ đô Praha ông đã nhận được tập thơ “Nhật ký trong tù” do Viện Văn học công bố, qua bản dịch của nhà thơ Nam Trân thực hiện ở trong nước. Thơ của Bác đã tạo niềm cảm hứng mãnh liệt cho dịch giả Dương Tất Từ để ngay lập tức ông dịch sát nghĩa tập thơ sang tiếng Séc trong vòng nửa năm. Nhà thơ Jan Noha đọc qua và đã nhận lời chuyển thành thơ toàn bộ tác phẩm. Sau đó, các bài thơ được dịch đã đăng trên các tạp chí và báo ở Tiệp Khắc như: Tạp chí Sáng tạo, tạp chí Những bông hoa, báo Văn học, báo Quyền lợi đỏ... gây được ấn tượng với bạn đọc Tiệp Khắc.

Một năm sau đó, hoàn thành chương trình đại học, dịch giả Dương Tất Từ trở về nước công tác và đã thỏa thuận với nhà thơ Jan Noha sẽ cho in thành sách “Nhật ký trong tù” để đánh dấu hai bước ngoặt, bởi với dịch giả Dương Tất Từ đó là bản dịch tiếng Séc tương đối quy mô đầu tiên, còn với nhà thơ Jan Noha thì đó lại là kỷ niệm lần đầu tiên tiếp cận thơ Việt Nam; để sau đó ông chuyển tải thành công một tập ca dao Việt Nam với nhan đề “Lộc sắn thì đắng” (1964). Nhưng đáng tiếc, vì nhiều lí do mà tập thơ “Nhật ký trong tù” chưa thể in sách ngay. Thời gian trôi qua, ở bên Séc, nhà thơ Jan Noha qua đời; còn ở Việt Nam, nhà thơ Dương Tất Từ do hoàn cảnh chiến tranh, cộng với cách trở địa lý không có điều kiện để thúc đẩy việc xuất bản. Ông đành giữ tập bản thảo dịch từ thời còn sinh vien, mong chờ cơ hội giới thiệu với bạn đọc gần xa.

Đúng nửa thế kỷ sau, Hội người Việt Nam tại Cộng hòa Séc đã tài trợ kinh phí in ấn, nhà thơ Karel Sýs-Chủ tịch Liên minh các nhà văn Cộng hòa Séc đã đứng ra lo các thủ tục để tập thơ “Deník z vězení” (Nhật ký trong tù) được NXB Periskop (kính tiềm vọng) xuất bản vào tháng 11-2011. Tập thơ có khổ 15×15cm, bìa cứng, giấy trắng ngà. Ngoài bản dịch của Dương Tất Từ và Jan Noha còn được bổ sung một số bản dịch thơ do nhà thơ Karel Sýs. Tập thơ còn có 7 phụ bản minh hoạ của họa sĩ Barbora Vykysalová.

Trong lời đề tựa, nhà thơ Karel Sýs đã viết: “Tinh thần khinh thường xiềng xích và kẻ cầm tù. Tinh thần có mục tiêu của nó và có điều gì đáng nói. Thơ ra đời trong khổ đau, cuộc sống êm đềm chỉ còn là sự trống rỗng. Nó giống như cái kim nam châm, dù bão táp cũng không mệt mỏi và nó cứ chỉ về phương bắc, không thể đem sự oan trái để lừa gạt tinh thần, nó luôn trung thành về cực mà số phận đã định sẵn”. Qua lời nhận xét trên của nhà thơ Karel Sýs, có thể thấy một chân lý trong nghệ thuật, một tác phẩm mà chứa đựng giá trị nhân văn, giàu giá trị nghệ thuật như “Nhật ký trong tù” thì dù có chuyển sang một ngôn ngữ xa lạ và cách biệt về không-thời gian vẫn có giá trị không hề thay đổi.

HÀM ĐAN