Nếu bạn hỏi giới mỹ thuật Hà thành về một
người có hỗn danh “Ý điên” thì ai cũng biết và sẽ say sưa kể cho bạn nghe với
sự ngưỡng mộ lộ rõ. “Ý điên” chính là để chỉ nhà điêu khắc Nguyễn Như Ý. Người
đàn ông mới ngoài 40 này đã trải qua cuộc đời thăng trầm gắn liền với những
giai thoại bất tận về lối sống nghệ sĩ phóng khoáng. Sau khi gặp nạn phải cưa
một chân, “Ý điên” trở về ẩn dật tại làng quê mưu sinh bằng mò cua bắt ốc; bỏ
hẳn làm tượng, vẽ tranh.
Chính trong giai đoạn gian khó này, “Ý
điên” không cô đơn. Bạn bè đã tổ chức triển lãm cá nhân cho “Ý điên” gồm những
tranh, tượng từ các bộ sưu tập cá nhân và in một cuốn sách về tác phẩm anh với
cái tên chẳng nổi bật: “Nguyễn Như Ý-Gương mặt điêu khắc Việt Nam đương đại”
vừa mới kết thúc vào ngày 30-5. Cái tên triển lãm trung tính, hiền lành ấy chỉ
là cái “vỏ”, khi bước vào không gian tại Viet Art Centre (42 Yết Kiêu, Hà Nội),
người xem bị lạc vào một thế giới những bức tượng kỳ lạ khiến tâm hồn bình an
nhất cũng bị xáo động.
Hơn 70 tranh, tượng, nhật ký sinh viên
của Nguyễn Như Ý khó có thể xếp vào trường phái mỹ thuật vào cụ thể; kể cả
những cái tên cũng không có. Đơn giản, “Ý điên” sáng tạo theo bản năng mà chẳng
hề vin vào những lý thuyết trường phái này hay chủ nghĩa kia, kể cả khi “Ý
điên” từng học tại Trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội.
Nhìn tượng của “Ý điên”, ngay cả người
không chuyên môn cũng dễ liên tượng ngay đến những bức tượng nhà mồ ở Tây
Nguyên bởi chúng giống nhau ở hình khối, chất liệu và cách thức sáng tạo. “Ý
điên” có chịu ảnh hưởng của tượng nhà mồ Tây Nguyên hay không chẳng quan trọng.
Quan trọng là “Ý điên” không làm giống như những nghệ nhân dân gian ở đại ngàn
Tây Nguyên. Tượng nhà mồ Tây Nguyên có mục đích tái tạo lại những sinh hoạt khi
còn sống của người đã khuất, với tinh thần sao chép hiện thực một cách giống
như thật. Tượng của “Ý điên” khác hẳn! Những bức tượng của “Ý điên” không thể
hiện một hành động cụ thể của con người; mà đơn giản chỉ làm hữu hình hóa những
trạng thái mơ hồ muôn thủa của con người: Một chút sợ hãi, một chút bàng hoàng...
Nó na ná như câu thơ của Xuân Diệu: “Hôm nay, trời nhẹ lên cao/ Tôi buồn không
hiểu vì sao tôi buồn”.
Hẳn có người sẽ gắn ghép những bức tượng
như là thái độ của “Ý điên”-thái độ của cái tôi nghệ sĩ với hiện thực cuộc sống
gấp, bon chen đối nghịch với sự mơ mộng, vô tư lợi của nghệ thuật. Cảm hứng
nghệ thuật này đã được nhiều nghệ sĩ đã và đang thể hiện, kể cả ở các hình thức
mới như: Sắp đặt, trình diễn, videoart... của nghệ thuật đương đại. Tượng của
“Ý điên” dù được sáng tạo bằng dụng cụ thô sơ nhất nhưng lại có chiều sâu triết
lý chẳng hề kém cạnh bất cứ tác phẩm nghệ thuật nào vì những bức tượng có thể
xem là ẩn dụ thể hiện đa nghĩa về những đau khổ bản thể của con người. Có người
xem tượng “Ý điên” buông ra một nhận xét: Tượng của “Ý điên” cứ như tượng của
danh họa Pablo Picasso lấy cảm hứng từ tượng châu Phi. Nhận xét trên không phải
là úp chụp vô nghĩa, quả thật tượng “Ý điên” gợi về sự hoang dã, kỳ bí, vừa
quen lại vừa mới lạ.
Có người sẽ không thích tượng của “Ý
điên” bởi những khuôn mặt người méo mó, quái dị, phi cân xứng... Nhưng cái đẹp
của tượng “Ý điên” chính lại là sự lệch chuẩn, chẳng có một tôn chỉ nghệ thuật
nào ngoài chính tôn chỉ do tự tạo ra. Nó xuất phát từ lối sống phóng túng của
chính cha đẻ những bức tượng, “Ý điên” là người sáng tạo bằng cách “ăn” vào
cuộc đời của chính mình. Không ngoa thì cho rằng “Ý điên” là một mẫu nghệ sĩ
kiểu như Bùi Giáng trong thơ ca!
Sau triển lãm như một sự tái xuất giang
hồ này, không ai biết “Ý điên” có quay lại với cái nghiệp sáng tạo trót vận vào
thân hay không? Bạn bè và những người yêu tác phẩm của “Ý điên” kỳ vọng với sức
khỏe vẫn còn, sự hồn nhiên và “chất quái” vẫn còn đó, “Ý điên” sẽ trở lại với
“phong độ” như trước nhưng bằng những tác phẩm độc đáo hơn. Giả dụ có trường
hợp xấu nhất là “Ý điên” không còn thực hành nghệ thuật nữa thì chắc chắn tên
tuổi “Ý điên” vẫn sẽ còn một lại; không chỉ bởi những giai thoại mà chính bằng
những tác phẩm tuyệt vời mà “Ý điên” đã sáng tạo cho cuộc đời này.
THU
THỦY